Меречен ][ Геннадий Юмарт / Kennatĕj Jumart

Мереченĕм, Мереченĕм,
Эсĕ мар-и вăл Мерчен?
Шурă Атăл çĕрĕнче-мĕн
Эс çĕкленнĕ çĕнĕрен.

Капкасран хăпса хăпарнă
Упранса юлас тесе,
Хĕсĕнсе пытаннă ларнă
Вар-вăрманлă кĕтесе.

Ту тăрне хӳме хăпартнă -
Пик валли кирлех карман.
Вăрманта тупса кăтартнă
Чӳк тума патвар юман.

Сиплĕ ик çăл куçĕ сивĕ, -
Шывсăр пурнăç-и вара?
Шăнкăртатнă тăрă шывĕ
Пĕчĕк ту йĕри-тавра.

Анăç енĕн варĕ урлă
Панă çĕр тăван йăха...
Пурăнма кунта та хурлă
Пулнă, ахăр, халăха.

Тăвансем те хирĕç тăнă,
Вăй илсе каять Сăвар.
Тăшмантан та лекнĕ сăнă,
Арапланнă хан хаяр.

Мерчен Кайăк ][ Геннадий Юмарт / Kennatĕj Jumart

Ĕлĕкрех çапла юрланă
Пирĕн мăн асаттесем
Шурă юрлă çӳл ту урлă
Кунталла килни çинчен:
Мерчен кайăк йĕрĕ тăрăх
Шурă Атăл хĕррине
Пĕртăван йăхсем вырнаçнă
Инçетрен хăпса килсе.
Тилĕ, шашкă та çул хывнă
Тенĕ хăш-пĕр юрăра.
Барс та, сăвăр та юлман-тăр,
Ахальтен-и ячĕсем
Хушшăн-хушшăн тĕл пулаççĕ
Пирĕн пурнăç кукринче.
Ай-Пăраш та Парăш шывĕ,
Сăвăр йăхĕ тенисем
Ăнсăртран сиксе тухман-тăр
Авалхи калаçура.
Пуç çапса тăран чĕр чунăн
Куçĕ хĕрлĕн йăлкăшсан
Хӳтĕлевçĕ мерчен кайăк
Ячĕ тупăннă пулас.
Шурă кашкăр та, пăлан та
Çул кăтартнă чăваша.
Атăл тăрăх вăл хăпарнă
Шурă пулă çутипе...
Пурнăçа йĕркелеме те,
Çынсене пĕрлештерме
Тĕрлĕ йăх асамлă хутлĕх
Тупнă йывăр вăхăтра.
Хамăр халăхăн ăс-халĕ
Сĕм авал хайланăскер,
Мерчен кайăкăн сăнарĕ
Курăнса тăрать çапла.
Çав асамлă çул ертӳçĕ
Хамăрăн аваллăха
Ас тумалăх йĕр хăварнă
Тĕлĕнтермĕш юрăра.

Тĕлĕнтермĕш сăмахсем ][ Геннадий Юмарт / Kennatĕj Jumart

Перс-иран сăмахĕсем
Йышлă пирĕн чĕлхере.
Сĕм авал, тахçан вĕсем
Лекнĕ хамăр çул-йĕре.

Мĕн пирки, мĕн сăлтавпа
Манăçа тухман хальччен?
Халăхри сăваплăхпа
Çирĕп çыхăннă иккен.

Ăраман е Ахриман
Пĕлтерет усал вăя.
Турăран вăл хăраман,
Тепĕр чух пулман ая.

Çавăнпа та хушăран
Çитнĕ Ахăр самана.
Ырă Туррăмăр кайран
Пусарса пырать ăна.

Арамаçă тăвĕсем
Тĕл пулаççĕ халапра.
Турă вырăнĕ вĕсем
Тянь-Шаньре те Кавказра.

Пур сăмах: асат хуçать.
Кĕçĕн Турă йышĕнче
Шутланать-мĕн çав асат.
Сыхчă вăл çын çумĕнче.

Вил тăпри çинчи чартак
/Тăрăллă лутра пура/.
Упранать пирте пăртак.
Вăл та пур-мĕн Иранра.

Асаттесем сĕм авал
Кӳршĕ халăх тĕнĕпе
Пурнăç тытнă-тăр кал-кал,
Улăштарман тепринпе.

Хурасан та Йуçпăхан,
Хапăс, Нурăс, Ахмане...
Çак ятсем те тахăçан
Çитнĕ Атăл тăрăхне.

Сартăш тĕнĕн йĕрĕсем
Хушпура та тум-юмра.
Вут-хĕвел сăнарĕсем
Тăнă вăй чĕртсе юнра.

Масмаксен тĕррисенче -
Вутлă çулăм кукрашки.
Пикесен саррисенче -
Пур халам каштин мĕлки.

Тĕн сарса çӳрекентен,
Тыткăнри çын урлă та
Килнĕ, ахăр, инçетрен,
Юлнă ют сăмах кунта.

Минюкпа Минке ятсем
Тур паллиллĕ тениех...
Эй, тĕпчевçĕ, тĕпчесем,
Тĕплĕреххĕн пĕлĕнех.

Халăх юнĕ ][ Геннадий Юмарт / Kennatĕj Jumart

Камăн-камăн юнĕ
Хутшăнман пирĕннипе.
Сăнчăрлать чăвашăн чунĕ
Вĕсене пĕр-пĕринпе.

Пăлхарпа сăварăн
Тĕп хăват парать тесен,
Хамăрпа тăван хасарăн
Вăйĕ те унта иккен.

Кам йăлтах ăнланĕ,
Пĕлĕ çак хутшăнăва?
Перс, авар, эрмен, аланĕ
Лекнĕ çак пăтранăва.

Кунтарах килсессĕн
Вăл татах та пуянрах.
Хыпарлать тăван кĕтесĕн
Ячĕ-шывĕ уççăнрах.

Çармăсĕ, Пăртасĕ,
Мăкшăел те Ирçесем...
Хутăшах кунта тăраççĕ
Вырăспа Тутаркассем.

Пурте чăвашланнă,
Йăлисем йăлт хамăр май.
Малашне мĕскер хăтланĕ -
Пăтрану ытла нумай.

Пăтранать чĕлхемĕр,
Хавшаса вăл çĕнелет.
Кун кунламĕ ĕмĕр-ĕмĕр,
Тăсасси пиртен килет.

Мĕн тери пуянлăх
Пухнă çĕр-çĕр çул хушши!
Тăрĕ упранса яланлăх
Хамăрла çути, ăшши.

Малаша çул хывĕ
Çак еткер те сумлă ят.
Паянхи Чăваш çĕршывĕ
Малаллах-и талпăнать.

Аптраман чăвашăм,
Хытăрах калаç, юрла!
Вырăса-и эс тухасшăн? -
Ан аташ-ха суккăрла.

Хамăр ăс еткерĕ
Вырнаçать çăмăлтарах.
Хамăр сăвă-юрă, тĕрĕ
Хитрелетĕ ытларах.

Милли ][ Kennatĕj Jumart / Геннадий Юмарт

Ылхан витсеччĕ сан ятна,
Усал этемччĕ эс, тăшман та.
Хальччен курманччĕ те сăнна,
Мĕн çырнине те вуламан та,
Пытарнăран сăваплăхна
Айвантараххăн сăнарлантăн.

Кăвак хуппи тĕрĕслĕхе
Яр çутата пуçланă майăн
Тинех тухан ирĕклĕхе,
Саманапа утан пĕр шайăн,
Унпа эс тупрăн пĕр чĕлхе,
Таймас çĕртен сана пуç тайăн.

Сăну хурчка пек хăруш мар,
Нимле куштанлăх, çăмăлттайлăх
Çапмасть куçран хаяр кăвар.
Шеллевлĕх, ăс çути, сăпайлăх —
Митта пек вашават сăнар
Тухать ума кĕрнеклĕ, стайлă.

Тăван чăваш чун хавалне
Европа çӳллĕшне çĕклесшĕн,
Пĕлес тесе тĕнче халне
Эс ырă сунăмпа кĕрешнĕ,
Асаттесен аваллăхне
Çунат хушма çунса кĕрмешнĕ.

Пĕлӳçĕ пек нумай пĕлсе,
Эс тĕрĕсрех курма пултарнă.
Каларăн: çынлăха пӳлсе
Хăв тухăн çынлăхран, мăнтарăн.
Тăванлăха хисеплесе
Чăвашсене шав чăмăртарăн.

Хăй чавнă шăтăкне лексен,
Шур сурăх тирлĕ сăхă кашкăр
Çĕр ылханне уртать иккен
Пĕвӳ çине ай вăштăр-ваштăр.
Вĕçне-хĕрне тупас тесен,
Кайран вара çынсем аташчăр.

Таçта çĕрет сан шăм-шакку,
Хальччен те канăç тупаймасăр,
Хастарлăхне тăван сăпку
Хака хурассине сунмасăр.
Хĕвеллĕн килнĕ шанчăку
Пăчланчĕ пулĕ сывлаймасăр.

Çапах сӳнмерĕ сан яту,
Вăл ылтăн пĕрчи пек çуталĕ.
Ахальтен мар хушамату
«Йыш-халăх» тенипе пĕр халлă.
Ăш пиллĕ санăн хăвату
Тапса тухать тан тапнăн халĕ.

Ишлĕ хули ][ Геннадий Юмарт / Kennatĕj Jumart

Тахçантан вара ĕнтĕ сĕкĕнеç
Кай енчен килсе пăлхарсем çине.
Анчĕ караппа пилĕк вырăс кнеç,
Тухрĕ йăтăнса çÿл çыран хĕрне.
Инçе мар кунтан Ишлĕне çитме,
Инçе мар унтан таврăнас тесен.
Ишлĕ тавралла çÿллĕех чикме,
Шал енче хÿме икĕ хут иккен.
Ĕнтĕ мĕн тери юхрĕ хĕрлĕ юн —
Хăрамасть хула, парăнмасть пăлхар.
Ĕнтĕ ик енчен пĕтрĕ миçе чун?
Йывăр Ишлĕне — халăх йышлă мар.
Пуртăсем тытса чикмене хирме
Пычĕç вырăссем хай хула патне.
Чĕртнĕ вут йăтса хÿмене чĕртме
Çитрĕç те вĕсем тĕртрĕçĕ вутне.
Малтисем вутпа уçнă çулпала
Утпала килет хумлă-хумлă рет —
Керменпе хула йĕри-тавралла
Ухă-сăнăпа йышлă çар кĕрет.
Хÿмерен иртсен çуллĕ ур та пур —
Ишрĕç тĕппипе темиçе тĕлтен.
Çапăçсассăн та темен пек сатур
Шав тивет чакма йăшнă Ишлĕсен.
Ертÿçи вĕсен пĕчĕкçĕ йышпах
Елкĕрчĕ тарма вут-хĕм витĕрех.
Парăнасшăн мар ыттисем çапах:
«Мăшкăл куриччен — чунăм пĕттĕрех!»
Арăм, ачапча лекрĕ тыткăна,
Миçе чун тата çунчĕ çулăмра?!
Тăвăл евĕр вут хыпрĕ хулана —
Юлчĕ кăмрăк çеç сарлака уйра.
Пилĕк вырăс кнеç янă хурахсем
Тухрĕç Ишлĕне тустарса-тусса.
Илчĕç тыткăна сахал мар вĕсам,
Ĕлкĕрчĕç тухма пысăк мул пухса.
Ыткăнчĕç вара карапсем çине,
Кайрĕç хускалса тăвалла часрах.
Пăлхар ен хăпса тепĕр çыранне
Çитрĕ тăчĕ акă самантрах.
Çук пÿлсе хума ĕнтĕ вырăса —
Атăл варрине ухă çитес çук.
Юлчĕç пăлхарсем хыттăн макăрса,
Вырăс çарĕсем ишрĕç питĕ шух.
Мĕкĕрет кĕпçи, çухăрать сăрнай,
Ĕсĕклет-йĕрет тыткăнри этем...
Карапсем çинче пурлăх-мул нумай,
Савăнĕç пайтах вырăс кнеçĕсен.
Святославĕ ав каçăртнă пуçне:
«Атăлăн çулне илĕп хам алла,
Аçтăрхан патне çÿрĕп ун чухне...»
Сĕмсĕр Святослав, питĕ ан мухтан
Таврăнăп тесе ылтăн-кĕмĕлпе:
Карапу тулли ылтăн мар — ылхан,
Тулнă вăл йăлтах çын куççулĕпе.
Пĕтĕм таврана çилпеле вĕçсе
Кĕлĕ çак хулан кайĕ тетĕн-им?
Сан ятна-сумна ĕмĕр питлесе
Курăнĕ куçа Ишлĕ тĕтĕмĕ.
Ишлĕех хули ишĕлчĕ вутра,
Тыткăнри çынсем юлчĕç пуль ютра.
Тарнă Ишлĕсем тĕнчере пĕтмен,
Тĕнчере пĕтмен, ячĕ те çĕтмен.
Вăрă-хурахсем хăртнă пуль хытах,
Ишлĕ ялĕсем шăтнă-мĕн татах.
Ункă еннелле пурăнать Ишлей,
Чăнлăпа Пăла еннелле, пĕлей,
Ишлĕ ялĕсем ÿснĕ йышланса,
Авалхи ята юлнă упраса.
Эй, чăваш, чăваш! Мĕн тери куççуль
Эсĕ çăтнă пуль, эсĕ тăкнă пуль.
Çиттĕрччĕ татах тÿсĕмлĕх сана
Упрама ятна, упрама йăхна.