I
Хĕлĕх хÿре вăл — кăвакал ами. Хÿри унăн — вĕтĕ хĕ-лĕх ала евĕрлĕ, çÿхе. Тĕсĕпе вăл — хăмăртарах сăрă, те-мĕнле çăвăнса тасалайман пек, вараланчăк пек. Хĕлĕх хÿрен тата юлташĕ те пур-ха...
Акă пуш уйăхĕнче пĕр сивĕ кун Хĕлĕх хÿре витерен утса тухрĕ те кăштран юр çинче хăрах ури шăнса кÿтнипе уксахлакаласа илчĕ, унтан тÿсеймесĕр ларчĕ, урисене çу-натти айне тартса кĕртрĕ. Шăнма тапратнă сăмсине те çунат айне чикрĕ. Вара витере çыпçăнса тулнă улăм çÿп-пине хÿри çинчен силлесе тăкрĕ те ылтăн çĕрĕ витĕр пăхнă пек курăнакан хура куçĕпе чăхсем çине ăмсанса тинкерчĕ. Темиçе чăх ĕне çурăмĕ çине хăпарса ларнă. Ура шăнас хуйхи çук вĕсен. Çывăрасса та вĕсем çавăнтах Çывăраççĕ, ирхине витерен те ун çине ларса тухаççĕ, çап-липех кил карти тавра уçăлкаласа çаврăнаççĕ. Çав шан-чăклă «транспортах» каçпа вĕсене витене илсе каять. Хĕлĕх хÿре патне чăхсем хуçа апат парсан кăна вĕçке-лесе анаççĕ. Хĕлĕх хÿре вĕсене сăхкаласа та илет, анчах та ăçта унта: вĕсем йышлă, пĕрне хăваланă çĕре ыттисем перер турам апат сăхса илсе аякка тарса ÿкме ĕлкĕрнĕ, ентĕ хăшĕ ăçта — çисе лараççĕ. Хĕлех хÿре мĕн юлнă пек-кине-те пулин çисе юлам тесе хыпалансах çăтать, ĕне çитсе сăмсине чикиччен темиçе çăвар хыпса ĕлкĕрет-ха вăл, вара пăрăнса каять те темиçе çăвар юр хыпнă хыç-çăн каллех яланхи пек чăмăртанса ларать. Паян та кăшт çеç çисе юлчĕ вăл юлташĕпе. Акă халь Хĕлĕх хÿ'ре карта тăррине ятарласа илемшĕн вырнаçтарса тухнă пек шă-кăрин ларса тулнă çерçисем çине ним шухăшсăррăн пă-хать. Карта урлă курăнакан йăмрасем çинче ун пекех ним хускалмасăр чанасем лараççĕ. Шутсăр нумай вĕсем. Тата темшĕн пур йăмра çинчисем те пĕр еннелле, çиле хирĕç, пăхса ларнă. Пурин те пуçĕсем — кăнтăралла, хÿрисем — çурçĕрелле.
Хĕлĕх хÿре кăшт кăтăшласа куçне хупнăччĕ те тĕлĕк тĕллене пуçланăччĕ çеç — çунат вашлатнипе шарт! сиксе вăранчĕ те ура çине сиксе тăрса кăшкăрсах ячĕ. Ку хăра-таканни пĕтĕмпе те кăвакарчăн кăна пулнă иккен. Хĕлĕх хÿре кăмăлсăрланчĕ. Унтан çĕнĕрен тĕлĕре пуçласа паçăр-хи тĕлĕкех курчĕ.
Тем пысăкăш кÿлĕ... Хăяхлă-кÿкĕрченлĕ, йывăçлă, шапа пăттиллĕ кÿлĕ... Ун çийĕнче ылтăн акăш пек хĕвел чÿхенет... Шыв çийĕпех ÿпресем нăйлатса çÿреççĕ...
Чăннипе илсен Хĕлĕх хÿре кун пысăкăш кÿлле хăй ĕмĕрĕнче курман та. Мĕнех «ĕмĕрĕ» ĕнтĕ унăн... Çура-ласса та пĕлтĕр çеç — çакăн пек ялтах, çакнашкал кил-çуртрах — пĕр йывăç койка айĕнчи çатан йăвара çуралнă. Пĕррехинче вăл çатан çинчен çĕре сикнĕччĕ те месерле ÿксе вăрахчен ÿпне çаврăнаймасăр тапкаланса выртнăччĕ. Тата темиçе хутчен питĕ хытă хăранине астăвать вăл, уй-рăмах — кĕркунне çитсен. Ун чухне кунсерен сайралса пыра пуçларĕ юлташсен йышĕ. Хуçа вĕсене пĕрерĕн-пĕре-рĕнех тытса кайса пĕтерчĕ.
Юлашкинчен Хĕлĕх хÿрене те тепĕр тăванĕпе пĕрле тытса тухрĕç. Вĕсене юнашар пĕр хутаçа чикрĕç те пуç-сене çеç курăнмалла туса хутаç анине мăй тĕлĕнчен çых-рĕç, урапа çине хурса таçта 'инçе илсе кайрĕç. Вĕсемпе пĕрлех урапа хыçĕнчен кăкарнă ĕне утса пычĕ. Тата юна-шарах миххе чикнĕ тепĕр сысна çури çул тăршшĕпех ка-нăçсăррăн çухăрашса, йынăшса пычĕ. Ана питĕ меллĕ мар пулчĕ ахăр, мĕншĕн тесен унăн миххи анине йăлтах çыхнă. Çавăнпа вăл тăпăртатрĕ, чупкаларĕ, пĕрре миххи-мĕнĕпех урапа çинчен те персе анчĕ. Хăрушшăн çихĕрсе ячĕ вара. Юлашкинчен вĕсем чуна калама çук хăрушлăх ÿкере-кен темле тутлăрах шăршăллă хÿ'ме патне çывхарчзç. Кун-та çывхарсан лаша та чăмăртанса тăчĕ, пуçне каçăртса хартлатма тытăнчĕ, каялла чакма хăтланчĕ, кĕçенчĕ, ан-чах хуçа ăна пурпĕрех çавăнталла хăваларĕ...
Кунта мĕн пулса иртнине ăнланмарĕ Хĕлĕх хÿре. Ăна пасара илсе кайрĕç. Хĕлĕх хÿрене хуçа çăнăх шăрши кĕрекен тумтирлĕ пĕр ют çынна парса ячĕ. Çынни ăна тепĕр палламан кăвакал çумне хăва карçинккана лартрĕ те сиелтен михĕпе витсе таçта илсе кайрĕ, çак витене килсе ячĕ. Кунта çитсен тин, урайне улăм сарнă пĕчĕк чÿречеллĕ витере, Хĕлĕх хÿре хăйĕн юлташĕ çине сăнаса пăхрĕ.
Кăшт пысăкрах та çÿллĕрех иккен вăл Хĕлĕх хÿререн. Тĕсĕпе — хурарах. Пуç тÿпи кукша çыннăнни пек çутă, икĕ пичĕ шурă, хырăмĕ шупка. Пĕсехи, мăйĕ тата икĕ çунаттин пĕр кĕтесси тĕксĕм симĕсрех те пурçăн пек йăлтăркка.
Сăмси çинче шурă пăнчă пур. Çазăнпа та ăна кил хуçисем Шур сăмса терĕç. Шур сăмса Хĕлĕх хÿререн илемлĕрех.
Хĕлĕх хÿрене килĕшрĕ вăл. Сасси унăн хăшăлтирех. Шур сăмсан та Хĕлĕх хÿрене курсан кăмăлĕ хуçăлмарĕ. Паллашнă кунхинех вĕсем юнашар пырса ларчĕç. Çывăрасса та пуçĕсене пĕр-пĕрин еннелле пăрса, сăмсисене шăнасран çунат айне чиксе хăрахшар куçĕпе хире-хирĕç пăхса çывăрчĕç. Туслă пурăнчĕç вĕсем, пĕр чашăкранах апат çирĕç, пĕрре те хирĕçмерĕç.
II
Виçĕ кун каялла пĕрремĕш харкашу пулчĕ туссем хушшинче. Шур сăмса, хĕлĕпе чĕмсĕр ларнăскер, кĕтмен çĕртен Хĕлĕх хÿре çумне пырса ларчĕ те хальчченхи пек мар тем те пĕр пакăлтатма тытăнчĕ, чылайччен темскер питĕ кăмăллăн-кăмăллăн калаçрĕ, вăл çапла ăшшăн калаçнинчен Хĕлĕх хÿрен пуçĕ çаврăнса, телейлĕн анкă-минкĕленсе кайрĕ. Çакăн пек телейлĕ туйăмпа сĕнксе ларнă вăхăтра Шур сăмса Хĕлĕх хÿрене кĕтмен çĕртен пуç тĕпекинчен сăхса илчĕ. Хĕлĕх хÿре вара шарт! сикрĕ те хăй мĕн тунине шухăшласа тăмасăрах хирĕç сăхрĕ, сăмси мелсĕр-рĕн Шур сăмса куçĕ тĕлне лекрĕ... Шур сăмса куçне мăч-латтарса илчĕ, кÿренсе тепĕр еннелле çаврăнса ларчĕ. Енер вăл юнашар та лармарĕ. Кăшт шыçăннă куçне çунат какĕ çумне хурса, Хĕлĕх хÿрене тÿртĕн ларса сывă куçĕпе кетеселле пăхса çывăрчĕ. Пĕрле апат та çимерĕ...
Хĕлĕх хÿре кил картинче тĕлĕрнĕ чухне халĕ акă кĕт-мен çĕртен вăл каллех юнашар килсе ларчĕ. Вĕрин-вĕрин пашăлтатма тытăнчĕ, малтанхинчен те кăмăллăн калаçрĕ вал: вĕсем хушшинче нимĕн те усалли пулман, Хĕлĕх хÿре ьна виçĕм кун куçран сăмсипе лектерсе ырă кăна тунă еиен. Хĕлĕх хÿрен пуçĕ каллех телейлĕн анкă-минкĕлен-се каирĕ...
Вара вĕсем витене те пĕрлех кĕчĕç. Тепĕр кунне ирпе кил картине те пĕрле тухрĕç.
Тулта ĕнтĕ хĕвел ăшăтса пăхать. Чăхсем те паян ĕне -çинчен аннă, кил хушшинче «çуранах» уçăлкаласа çÿреççĕ. Хуралтăсем çумĕнчи пăр-юра тумла, пăчкăпа каснă лек, тÿп-тÿрĕ касса татнă. Пÿрт картлашки умне шыв кÿлленнĕ. Хĕлĕх хÿрепе Шур сăмса çакна курсан хĕпĕр-тесе каçсах кайрĕç. Чупса пырса сăмсисене шыв кÿллен-чĕкне чикрĕç те шыва лăпăртаттарма тытăнчĕç, урисем çине çĕкленсе тăрса, çунаттисемпе çапса çăвăнчĕç. Вĕсем-пе пĕрлех кăшт аяккарах тумла айне пырса тăнă çерçи çавăн пекех ик çунаттипе çапса çăвăнчĕ.
Тепĕр кунне çанталăк татах ăшăтрĕ. Малашне пĕрин-чен тепри сарăрах кунсем кайрĕç, çуркунне палăрăмĕн чи малтанхи кĕвви—вăрман кăсăйин хÿхĕм юрри шăнкăрта-та-чĕнкĕлтете пуçларĕ,— чăн-чăн çуркунне пуçланчĕ. Çакна май Хĕлĕх хÿре кăмăлĕ те куллен-кун çекленсе пычĕ, ытарайми ĕмĕтлĕ савăк туйăмпа тулчĕ.
Пĕр кунхине иккĕш пĕрле урама тухсассăн çак тĕлĕн-термĕш савăк туйăм нихçанхинчен ытларах çĕкленсе кай-рĕ Хĕлĕх хÿрен. Çакăнпа пĕрлех чуна телейлĕ канăçсăр-лăх килчĕ. Хĕлĕх хÿре вара чупкалама тытăнчĕ. Унăн пĕр-пĕр лăпкă та хăтлă кĕтес тупас килчĕ. Çавăн пек кĕтес шыраса вăл кил картине чупса кĕчĕ, витене, картлашка пусми айне кĕрсе тухрĕ — ниçта та юрăхлă типĕ вырăн тупаймарĕ, каллех урамалла çул тытрĕ. Хăй канăçсăрлан-нăçемĕн канăçсăрланса пычĕ, юлташĕ патне пырса тем канаш ыйтрĕ, леш, юр шывĕнче рехет тупнăскер, «Ху пĕл, ку пĕл» тенĕ евĕр нартлатса илчĕ кăна. Хĕлĕх хÿре урам урлă нăкăлтатса каçса лаша вити кил картинелле вĕçтер-чĕ. Унта чупса çитрĕ те урăх ним пултараймассине туйса кил картинчи сукмак çинех, унта кăшт тăкăнса юлнă типĕ арпа-улăм çÿп-çапĕ çине, ларчĕ... Самантран вăл хăйĕн айĕнче асамлă чăмăркка пуррине туйса пуç анраса кай-малла ырлăхпа канăç туйăмне парăнчĕ, çав ырлăхпа ăшăнса пĕр хушă тĕлĕрсе те илчĕ. Тепĕртакран вăл сăм-сипе хыпса хăй йĕри-тавра улăм пĕрчисем илкелесе пăрах-ре, песехи çинчи çемçе мамăк тĕке тăпăлтара-тăпăлтара кăларчĕ, ăна хăй умне купаларĕ те кăштах ури çине çĕк-ленсе тĕксемпе улăм пĕрчисене хăй еннелле тĕртрĕ, ури çине çĕкленнипех çапла пĕр хушă хускалмасăр тăчĕ, ун-тан йăви çинчен анчĕ те, никам та курмарĕ-ши тенĕ евĕр, йĕри-тавралла пăхкаларĕ. Вăл тăрсан йăвара темиçе пĕрчĕ улăм пĕрчипе урлă-пирлĕ витĕнкеленĕ шупка си-мĕсрех тăсăкла çăмарта курăнчĕ. Хĕлĕх хÿре халь хăйĕн йăви енне çаврăнса пăхма та асăрханчĕ: хăй унталла пах-сан пĕр-пĕр кĕтмен тăшман та çавăнталла пăхĕ те йăвана шыраса тупĕ тесе шухăшларĕ. Хĕлĕх хÿре вара хăйĕн виçесĕр савăнăçĕ çинчен пĕлтерме юлташĕ патне чупрĕ. Шур сăмсана вăл паçăрхи шыв лупашки патĕнчех урам-ра тĕл пулчĕ. Хĕлĕх хÿре ăна тем каларĕ те виçĕ-тăватă хутчен мăйне турта-турта пуçне кĕлетки çумне лăпчăтса илчĕ: атя-ха ман хыççăн тени пулчĕ ĕнтĕ ку. Хăй малалла чупса кайрĕ, Шур сăмса ун хыççăн пычĕ. Лаша вити кил картине çитсен Хĕлĕх хÿре малтан сукмак çинче арпа-улăм тăкăннă вырăнта чарăнчĕ, унталла-кунталла пăхка-ларĕ... Лупас айне чупса кайрĕ — каялла таврăнчĕ, çул тăрăх нăкăлтаттарчĕ — каялла çаврăнчĕ, унтан хуралçă-сен пĕчĕк пÿрчĕ тавраллах такăрланнă сукмакпа çаврăм турĕ. Хăй текех кĕскен тем нартлаттарса пычĕ. Шур сăм-са та унран юлмасăр хыççăн чупрĕ. Юлашкинчен Хĕлĕх хÿре сукмак çинчи арпа вырăннех çитрĕ те юр çине ларчĕ. Унăн мăшăрĕ те çаплах турĕ. Вăрахчен хускалмасăр лар-чĕç вĕсем, пĕр хушă тĕлĕрсе те илчĕç. Унтан Шур сăмса кĕскен нартлатса сасă пачĕ те ура çине тăчĕ, малтан хăрах çунаттине каялла тăсса, кун хыççăн тепĕр урипе çу-наттине харăс хыçалла тăсса карăнчĕ. Хĕлĕх хÿре ури çине çын пек çĕкленсе тăрса, мăйне çÿлелле тăсса икĕ çу-наттипе харăс сулкалашса карăнчĕ, çунаттинчен тĕксем вĕçе-вĕçе тухрĕç, Хĕлĕх хÿре, кĕçех вĕçсе çĕкленес пек, пĕр-икĕ хут çĕртен хăпкаласа та илчĕ. Кун хыçăн вĕсем вырăнтан хускалчĕç те ерипен лаша вити çумĕпе иртрĕç. Вите тăрринче ларакан пĕр ула курак çĕрелле пăхса ка-ак! тесе кăшкăрчĕ те сăмсине улăм çине шăлса тасатса тулли кăмăлпа вĕçсе кайрĕ, вара ун чĕрнисенчен вĕçерĕннĕ шуп-карах симĕс япала, çăмăл та пушăскер, çилпе вĕçкелесе, вĕлтĕртетсе вите тăрринчен кусса анчĕ те çăмăллăн çĕре ÿкрĕ. Ку — çăмарта хуппи пулчĕ.
III
Тепĕр хутĕнче каллех Хĕлĕх хÿре лаша вити кил картине пычĕ. Хальхинче вал хăяккăн тăратса хунă çунасем айне кĕрсе çăмарта турĕ. Анчах йăвинчен тухма ĕлкĕрчĕ кăна—конюх, çакна асăрханăскер, кăвакал ларнă вырăна пешкĕнсе пăхрĕ те ăшă çăмартана кĕсйине илсе чикрĕ, Хĕлĕх хÿре çине çаврăнса пăхмасăрах уттара пачĕ. Унтан Хĕлĕх хÿре такамăн пăрахăç кил картине кĕрсе çапă айне темиçе çăмарта тунăччĕ, анчах йăва тепре пынă çĕре каш-нинчех пушăччĕ. Кунти çăмартасем ăçта çухалнине те пĕлчĕ вăл кайран: Хĕлĕх хÿре йăваран тухма та ĕлкĕрей-менччĕ пĕр кунхине — ун патне çинçе хырăмлă хăмăрта-рах вăрăм чĕр чун, йĕке хÿререн пысăкрахскер, чупса пычĕ те сăмсине тÿрех кăвакал айне чикрĕ,— Хĕлĕх хÿре хăй те аран-аран тарса хăтăлчĕ.
Хăй ăçта-ăçта çăмарта сапса тухнине астуса та çите-реймест Хĕлĕх хÿре. Темиçе хутчен тата кил хуçи ăна талăкшарлăхах витене хупа-хупа лартрĕ, ун чухне те çă-марта тунăччĕ.
Кĕçех пусма ларас вăхăт çитрĕ. Хĕлĕх хÿре, витене хупса лартнăскер, юлашки хут çăмарта турĕ те — текех тăмарĕ те ун çинчен. Кил хуçи ăна çатан карçинккана куçарса пÿрте илсе кĕчĕ, Хĕлĕх хÿре айне тата темиçе çă-марта хурса пачĕ.
Чăтăмлăн ларчĕ Хĕлĕх хÿре, талăк çуршар е икшер талăк йăвинчен тухмасăр. Çав тери ăш хыпсан кăна ка-нăçсăррăн нартлаттарса кил картине чупса тухрĕ, чашăка хурса пăнă апата кăп-кап хыпкаланă чух та хăй çав тери хыпаланнипе ниçта кайса кĕреймесĕр вĕçĕмсĕр ква-ква!.. тесе тăпăртаттарса тăчĕ, шыв сыпнă чух çеç шăпланса сăмсипе канăçлăн çÿлелле тĕллерĕ, шыв ĕçсе тăранмасăрах йăви патне чупрĕ. Тепĕр чух кил хуçи ăна апатне те, шывне те йăви умнех лартса пачĕ.
Пĕррехинче çапла вăл апат çиме тухрĕ те кунĕ çав тери ăшă та хĕвеллĕ пулнипе текех тÿссе тăраймасăр пĕвенех кайса килме шутларĕ. Кил карти хÿми урлă вĕçсе каçса пĕве патне çитиех вĕçрĕ. Кунта вĕçсе çитсен вара Хĕлĕх хÿре икĕ урипе шыв çине тăчĕ те ури çурхахĕсем çинче, йĕлтĕрпе ярăннă пек, икĕ-виçĕ метр шуса кайрĕ шыв çийĕн. Кунтах вăл Шур сăмсана тĕл пулчĕ. Иккĕш вара мăйĕсене, сăмсисене хире-хирĕç тăсса пĕр хушă каçса кайсах, темле ахăлтатса кулнă евĕр, «калаçса» илчĕç. Унтан чăма-чăма выляма тытăнчĕç. Çак рехетлĕ ырлăха парăнса Хĕлĕх хÿре хăйĕн йăви çинчен те тепĕр çур сехет-рен тин аса; илчĕ. Çакна аса илсен Хĕлĕх хуре хыпаланса, пăшăрханса ÿкрĕ, ишнĕ çĕрте ишсе, вĕçнĕ çĕрте вĕçсе шыв-ран тухрĕ, мĕн пур вăйĕпе килелле чупрĕ, чупнă май те-кех хăйне ятла-ятла вĕçĕмсĕр ква-ква! ква-ква!.. тесе пычĕ. Хăйне хăй тарăхнипе вара вăл виçĕ кун йăвинчен пĕрре тухмасăр ларчĕ. Хăй йăлтах ырханланса типсе ларчĕ, чир-лесех кайрĕ пулмалла — шăм-шакĕ татах вĕриленчĕ, айĕн-чи çăмартасем пĕçертсе çунтаракан пулчĕç, Хĕлĕх хÿре вĕсене ытлашши вĕриленсе каясран йăвинчен анмасăрах ури çине çĕкленсе тăрса сивĕткелерĕ те енчен енне çавăр-каласа хурса каллех ларчĕ.
Акă кĕтнĕ кун та çитрĕ... Çав кун çăмартасенче шиплетнисем илтĕнме тытăнчĕç. Анчах лăпах çак кунхине пÿртре çынсем çав тери шавласа урайне чĕтрентере-чĕт-рентере сикрĕç те, çăмартасенче шиплетнĕ сасăсем сай-ралчĕç. Тепĕр кунне харăсах тăватă чĕпĕ сăхса тухрĕ. Кил хуçи вĕсене амăшĕ таптаса вĕлересрен пушă кунтăка илсе ячĕ, çитерчĕ, шăварчĕ. Хĕлĕх хÿре юлашки темиçе çăмартаран чĕпĕсем тухасса кĕтсе тата темиçе кун ларчĕ, анчах вĕсенче пĕринче те чуна савăнтаракан сас-чĕв ил-тĕнмерĕ, кил хуçи ку çăмартасене йăваран кăларса илсен тин Хĕлĕх хÿре чĕпписем патне тухрĕ. Тепĕр икĕ чĕпĕ пулнă-мĕн те — вĕсем çăмартарах вилнĕ-мĕн. Ыттисем тăрă пулнă.
— Хăнасем хытă сикрĕç. Çав сасăпа путланнă ĕнтĕ ку чĕпĕсем,— терĕ кил хуçи вилнĕ чĕпĕсем пирки. Тăрă çă-мартасем пирки: витере пĕччен хупса усранăран тăрă пул-чĕç пуль терĕ.
Хĕлĕх хÿре хăйĕн тăватă чĕппишĕн калама çук савăн-чĕ. Çунат айĕнчен те кăларас килмелле мар вĕсене. Чĕп-писем апат çинĕ чухне амăшĕ пуçне кăшт чалăштарса хăрах куçĕпе чĕпписене савса сăнарĕ, тепĕр куçĕ тавра-лăхра хăрушлăх курăнасран хуралларĕ. Хĕпĕртенипе унăн апат та анмарĕ. Кил хуçи шыв пама çывхарсан та Хĕлĕх хÿре çунаттисене кăштах сарса, мăйне тăсса, сăмсине уçса чащкăркаласа илчĕ. Кушака вара пĕрре аванах лек-рĕ. ХĕлĕхЧ^ре^ун çине кĕтмен çĕртен вĕçсе ÿкрĕ те—кушак çухăрса ярса тухса тарчĕ, текех пÿрте кĕмете хăраса, çенĕк-ре е алăк урати çинче ларчĕ, хăй çапах та чĕпсене ăмсансă аяккалла пăрăнса кайма хал çитереймерĕ: тутине çула-каласа илчĕ, чĕпĕ çывхарсанах пĕшкĕнсе сикме хатĕрлен-чĕ, анчах Хĕлĕх хÿререн хăрарĕ. Хĕлĕх хÿре нартлатса-нах, вăл, хăйĕншĕн пурпĕрех пулнă пек, çăварне карса анаслакаласа илчĕ, тĕлĕрнĕ евĕр куçне хĕссе ларчĕ.
Темиçе кун пÿртрех усранă хыççăн хĕвеллĕ ăшă кун кил хуçи кăвакал пуслăхне кил картине кăларчĕ. :
Шур сăмса, мăшăрĕ пусса ларнă вăхăтра кил картинчен сайра тухкаланăскер, тăватă чĕпĕ ертсе тухнă Хĕлĕх хÿрене курсан савăнăçне ниçта шăнăçтараймасăр ташласа ячĕ. Ташласса вăл, паллах, ура хуçса, пĕç çĕклесе ташламарĕ — малтан сăпайлăн кăна, авалхи чăваш хĕре пек, урине çĕртен уйăрмасăр юхса-чупса çаврăнчĕ, унтан пĕр вырăнта тăпăртаттарса тăчĕ, тайкаланчĕ. Ку тăпăртаттар-са тăни ĕнтĕ хальхи эстрада артисчĕсене аса илтерчĕ: сасси çителĕклĕ маррине туйнă артистсем çапла сасă пултарулăх çитменлĕхне хуçкаланса тăнипе тултарма тăрăшаççĕ. Шур сăмса та хăйĕн савăнăçне урăхла палăртма пултарайманнипе кăна çапла турĕ. Вара вăл Хĕлĕх хÿрепе иккĕшĕн чĕпписене епле хапăл пулнине, вĕсене хÿтĕлесе такама хирĕç тăма та хатĕррине кăтартса, кил хуçи патне чашкăрса чупса пычĕ, унтан карта çинче сиккелесе, чим-чимлетсе ларакан çерçие асăрхарĕ те ăна карта çинелле вĕçсе ÿксе хăратса ячĕ, кун хыççăн пĕр-пĕриншĕн тунсăх-ланă Шур сăмсапа Хĕлĕх хÿре мăйĕсене хире-хирĕç тăсса, хăйсен чĕлхипе хăвăрт-хăвăрт нартлаттарса, пĕр-пĕрне тем халаса кăтартрĕç. Кайран ашшĕпе амăшĕ чĕпписене курăк çиме вĕрентмешкĕн пикенчĕç. Çурхи çерем курăкĕ ачаш та çемçе-ха, сĕтеклĕ те тутлă. Халсăр чĕпĕсем икĕ урипе ха-рăс тапса туртаççĕ ачаш курăк çулçине, çулçă кĕтмен çĕртен татăлса кайсан, кут çине лак! кайса лараççĕ е тата хушăран, çурăм çинех месерле çаврăнса ÿксе, тапкаланса выртаççĕ.
Тепĕр темиçе кунтан Хĕлĕх хÿрепе Шур сăмса хăйсен чĕпписене ял çумĕнчи вăрманти пĕвене ертсе кайрĕç. Чĕп-писем шывра çуралнă тейĕн, амăшĕ чĕнсен вĕсем ним шухăшласа тăмасăрах шыва кĕрсе кайрĕç. Пĕве çийĕн вăйсăр çил вĕрнипе вак хумсем тикĕссĕн чупатчĕç. Ашшĕ-пе амăшĕ пĕве варринелле ишсе кайрĕç, чĕпсене вара хум-сем каялла çыран хĕрнелле хăваларĕç, чĕпсем ашшĕпе амăшĕ хыççăн кайма хăтланса, урисемпе мĕн пур вăйран авăсса та, икĕ сарă маяк пек, пĕр вырăнта хытса тăчĕç кăна. Ашшĕпе амăшĕн вĕсене каялла таврăнса çыран хĕррипе ертсе каймалла пулчĕ. Чĕпĕсем кунта ним çи-мелли те тупаймарĕç-ха, вĕсем е çыран хĕрринчи çиме юрăхсăр курăксене турткаласа пăхрĕç, е шыв çинчи çÿп-çапа сăхкаларĕç. Ашшĕпе амăшĕ çыран хĕрринерех хăях-лă, шапа пăттиллĕ ăшăх вырăнта чылай киленĕçлĕ ĕç тупрĕç: пуçĕсене шыва чиксе лăпăртаттарчĕç, сайра хутра тапкаланакан чĕр чун та туртса кăларчĕç, чĕпписене сĕн-чĕç. Вĕсем, йыт пуллисем, тутлă пулас та, анчах питĕ пысăк—чĕп çăварĕсене кĕмеççĕ, çавăнпа ашшĕпе амăшĕ вĕсене хăйсемех çирĕç. Каç еннелле кăна, пĕве лăплансан, чĕпĕсем те хăйсене йăпанмалли тупрĕç: пĕве çийĕн çумăр умĕн ăшăтса ярсан ÿпресем вĕçме тытăнчĕç, вĕсем вĕтĕ те тутлă. Тытма та питех йывăр мар: шыв çийĕн ишсе пырса мăя тăсатăн та кап! кăна хыпса илетĕн сывлăшра-нах, чăнах та, самаях вăр-вар та çаврăнăçуллă пулмалла ĕнтĕ, кăшт хăваламалла, тата сиксе илме те тивет.
Кайрантарах амăшĕ вĕсене сасартăк хăрушшăн кăш-кăра-кăшкăра ярса хăй патне чĕнсе илчĕ. Унтан çакăн пек кăшкăрнă хыççăн мĕн -тумаллине вĕрентме тытăнчĕ: шыва чăммалла иккен. Амăшĕ чĕпписене хăй пек тума чĕнсе шыва чăмрĕ. Ашшĕ, чĕпписем мĕнле чăмнине сăна-нă май каçăхса: кайсах кулнă евĕр, ква-ква-ква! тесе ахăр-са тăчĕ. Чĕпписем, чăн та, питĕ кулăшла чăмрĕç: пуçĕсене шыва чикрĕç те, шыв çинче шăши хăлхи пек пĕчĕк çунат-тисем çатăлтатса пычĕç, сывлăшра кĕрхи кăпчанкă çулçи пек хĕрлĕ урисем те пуклак сарă хÿрисем тапăлтатрĕç. Каç енне вĕсем киле таврăнчĕç. Малта амăшĕ, ун хыç-çăн сарă мăйя ярăмĕ пек тăсăлса чĕпписем, хыçалтан ашшĕ пычĕç. Ашшĕ кăвакал, хăш чĕппи те пулин ретрен тух-санах: «Аçталла эс!» тенĕ пек нарт! тесе кăшкăрса пăрах-рĕ. Чĕппи вара çул айккинче куçа курăннă пĕр-пĕр çĕнĕ япала çимеллискер е çиме юрăхсăрскер пулнине пĕлей-месĕрех рете кĕрсе тăчĕ. Кил картине кĕричченех вĕсем карталанса пычĕç. Пĕсехисем пурин те тулли те чăмăр: пурин пĕсехине те пĕрер çăмарта чиксе хунă тейĕн.
IV
Пурăнаççĕ çапла Хĕлĕх хÿрепе Шур сăмса хăйсен тă-ватă чĕппипе. Хăш-пĕр чухне чакак, ула курак е хурчка-хĕрен вĕçсе иртет. Кусенчен хăрамаллиех те çук пулас. Тепвр__чухне, чăн та, хăрамаллаччĕ: тем пысăкăш кайăк пĕтĕм сывлăша та çĕре чĕтретсе, хăрушшăн кĕрлесе вĕçсе иртетчĕ. Унăн мĕлки те, тем пысăкăшскер, варсем, сăрт-сем, лупашкасем те пÿртсем çийĕн сиккелесе хăвăрт чупса иртетчĕ. Кун пек чухне чĕпсем пуçĕсене те амăшĕ айнех туртса кĕртетчĕç. Ашшĕпе амăшĕ те, тем пырса çапăнас-ран сыхланнă пек, пуçĕсене пĕшкĕртсе илетчĕç. Ку хăрушă кайăк пирки урамри ачасем «Самолет!» тесе кăшкăрса чупатчĕç.
Тата час-часах пĕр сысна чăрмантаркалатчĕ вĕсене кил картинче. Унран ашшĕ-кăвакал та хăратчĕ пулас: сăмсине карса, мăйĕпе хыçалалла каçăрăлса чашкăрнă май, текех каялла чакатчĕ. Лешĕ яланхи пекех никама ним тĕкĕнмесĕр чупса иртсен çеç Шур сăмса ăна хыçал-тан хăваланçи пулса темиçе утăм чупса каятчĕ те пуслăхĕ патне мăнаçлăн таврăнса хăшăлтатакан сасăпа лăпланма хушатчĕ: «Парăп эпĕ ăна сире тĕкĕнме! Сăхса тăкаттăм-ха та — ытла хытă тарчĕ, çитеймерĕм»,— тенĕ пек нартлатса тăратчĕ.
Пĕррехинче, чĕпсем ĕнтĕ амăш çунатти айне шăнăçай-миех пысăклансан, хурлăхлă ĕç пулса иртрĕ.
Тем тумаçке кÿршĕ пахчине кĕнĕччĕ вĕсем йышĕпех. Кайран кĕнĕ вырăнтанах, карта хушăкĕнчен, каялла урама тухрĕç. Кунта çакă палăрчĕ:,пĕр чĕппи ниепле те тух-малли шăтăка тупаймасть иккен, текех хурлăн шиплет-келесе пахчара карта хĕррипе уткаласа çÿрет. Шур сăмсапа Хĕлĕх хÿре те хăйсем ăçтан кĕрсе тухнине манса карта айĕнчи шăтăка — ун тĕлĕнчен темиçе иртсе те — текех тупаймарĕç. Вара урамах ларчĕç. Пахчана пĕр шăнкăрч вĕçсе ансан пĕччен юлнă чĕпĕ хăранипе кăшкăрса ячĕ. Темле кайăк вĕçсе аннине курса юлнă Шур сăмса та хи-рĕç кăшкăрчĕ те карта урлă вĕçсе каçма хăтланчĕ, пĕррех çатăлтатса çĕкленчĕ сывлăша, анчах, хăйĕн вĕçес хăватне тахçантанпах тĕрĕслесе пăхманскер, çунаттисемпе карта тăрринчен çапăнчĕ. Кăвакал аялалла ÿкрĕ, анчах унăн мăйĕ карта тăррин икĕ хăми хушшине хĕсĕнсе ларчĕ. Çап-каланчĕ-тапкаланчĕ Шур сăмса, чылайччен турткаланчĕ... Юлашкинчен — лăпланчĕ, тапкаланми те пулчĕ. Сăмси уçăлса кайрĕ...
— Енĕçмест пирĕн кайăк-кĕшĕк,— терĕç каçхине кил хуçисем.— Кăвакал аçи те пулин хĕсĕнсе вилчĕ... Тепĕр чĕпне хурчăка тапса кайнă пулас... Кăçалтан усрас мар кăвакал тавраш...
V
Кĕркуннечченех пурăнчĕ Хĕлĕх хÿре хăйĕн юлашки чĕпписемпе. Пĕр чĕппи тата ашшĕ сăнарлах пулчĕ. Шурă сăмсаллă, çутă пуçлă, амăшĕнчен пысăкрах... Сасси те унăн ашшĕн пекрех те, уçăлсах çитмен кăна: чĕпĕллерех сасă.
Пĕркунхине кил хуçи Хĕлĕх хÿрене витерен икĕ чĕп-пйпе кăна кăларса ячĕ, пĕр чĕппине тытса юлчĕ. Çавăн-танпа вара Хĕлĕх хÿре курмарĕ ăна урăх... Вăл пысăклан-нăччĕ ĕнтĕ, ыттисем пекех, тахçанах амăшĕнчен пулăшу ыйтма пăрахнăччĕ, çавăипа хуйхăра та пĕлмерĕ Хĕлĕх хÿре. Тепĕр икĕ чĕппи тата кĕтмен çĕртен та'çта кайса кĕчĕ. Ирхине пĕрлех кайнăччĕ вĕсем. Каç енне Хĕлĕх хÿре, пĕве хÿринче тутлăрах курăк тымарĕсем шыраса çÿ-ренĕскер, киле таврăнма хатĕрленчĕ те — тĕл пулаймарĕ чĕпписене. Пĕчченех таврăнчĕ вара. Чĕпписем килте те çукчĕ — те ют пуслăхпа ерсе кайрĕç ĕнтĕ вĕсем... Тепĕр кунне те, виççĕмĕш кунне те тупăнмарĕç. Кил хуçисем вара канăç çухатсах шырарĕç вĕсене. Тăр-пĕчченех çÿрерĕ Хĕ-лĕх хÿре. Пĕвене те питех чун туртмарĕ ĕнтĕ: шыв урамра та, кил картинче те çителĕклех, Хĕлĕх хÿре тахçанхи çу-мăртан юлнă пăнтăх кÿлленчĕке сăмсине чикет те сăмси витĕр шыв сăрăхтарса кăларса çăвара юлакан пăнтăх шыв хурчесене — планктонсене çиет. Сехечĕпех лăпăртат-тарса тăрать вара вăл пĕр-пĕр шыв лупашкинче. Тÿррипе каласан, пĕр тĕллев çеç тăрса юлчĕ Хĕлĕх хÿрен пурнăçра: хырăм тăрантарасси те каçхине киле вăхăтра таврăнасси. Урăх ним хаваслăхĕ те çук.
Çанталăк сивĕтсех пычĕ, çавна май ăшра ăнланмалла мар канăçсăрлăх вăранчĕ. Çав канăçсăрлăх — таçта инçе-инçе çула тухма чĕнекенскер. Анчах та ăçта каяс килни-ччĕ-ши ку — Хĕлĕх хÿре ăна хăй те тĕшмĕртеймерĕ.
Пĕррехинче, пĕве хĕррине тухсан, каç еннелле Хĕлĕх х\ре патне пĕр ушкăн кайăк кăвакалĕ анса ларчĕ. Чылай-йăнччĕ вĕсем ушкăнра. Пурте Хĕлĕх хÿререн кăшт пĕчĕк-рех, ырханрах, мăйĕсем вăрăмрах, анчах та хăйсем çав тери йăрă та чĕрĕ, шухă, куçĕсем пĕр вырăнта тăма пĕл-меççĕ, шуййăн выляççĕ, çунаççĕ, хăйсем те ташлакаласа кăна тăраççĕ, уттисем Хĕлĕх) хÿрен пек нăкăл-нăкăл мар — çирĕп, вăр-вар... Хупăрласа илчĕç вĕсем Хĕлĕх хÿрене, пуçларĕç калаçма хăйсен чĕлхипе... Вĕрин те хĕрÿллĕн калаçрĕç вĕсем. Тĕнчере çапла чунтан хĕрÿллĕн калаçа-кансене Хĕлĕх хÿре ĕмĕрте те курман-илтмен... Пуç çав-рăнса каять вĕсене итлесен... Хăвна çĕр çинче ниме тăман, ,ниме/к>рăхсăр кайăк вырăнĕнче туйма тытăнатăн, пачах çунатсăр, тĕксĕр чĕр чун вырăнĕнче туятăн. Вĕсен ăнран яракан вĕрилĕхĕнчен Хĕлĕх хÿре çакна ăнланса юлчĕ.
Халĕ кунта çакăн пек сивĕ кичем кунсем тăнă вăхăт-рах таçта, куç-пуç витми инçетре, хĕвеллĕ ăшă вырăн пур, унта тем пысăкăш кÿлĕсем, хăваллă-хăяхлă чăтлăх шур-лăхсем. Унта — юмах тĕнчи. Вĕсем — çак кайăк кăвакалĕ-сем — халĕ çавăнта кайма тухнă. Вырăнĕ вăл—Атăл хĕрри патнелле-мĕн, çĕнĕ тинĕс хĕрринче...
— Атя пĕрле,— теççĕ вĕсем Хĕлĕх хÿрене.— Мĕн туса пурăнатăн кунта? Мĕнле тĕллев санăн пурнăçра? Мĕншĕн пурăнатăн эсĕ?
— Пулмасть унран нимĕн те,— тет тепри.— Вăл килти кайăк çав... Ана ĕнтĕ алла вĕрентнĕ... Вĕçме те мантарнă... Вăл ĕнтĕ сивĕннĕ, пусăрăннă...
— Анчах та эс пирĕн тăванах-çке... Мĕнле çав тара-нах лакса ларнă эсĕ? Мĕнле çырлахнă хăвăн шăпупа? Мĕнле майпа вилĕмле лăпкăлăха путнă? Шухăшла, аса ил—çĕр çинче урăхла пурăнакансем пур: ирĕклĕ, хитре пурăнаççĕ вĕсем... Вĕри туйăмсемпе пурăнаççĕ, тинĕс урлă вĕçеççĕ... Вĕçеççĕ вĕсем, чĕрипе çунаççĕ. Çунса вилеççĕ, вĕçсе вилеççĕ... Телее хĕрÿлĕхре, ирĕклĕхре, алла пăхăн-маннинче тупаççĕ...
Çа'пла калаçрĕç вĕсем... Унтан тÿпене тухнă кĕрхи сивĕ çăлтăр çине пăхса илчĕç те хыпаланса ÿкрĕç... Çав çăлтăр еннелле вĕçмелле иккен вĕсен...
Вĕçсе хăпарчĕç вара вĕсем... Çунаттисем вĕсен темĕн-ле вичкĕннĕн шăхăрса! пычĕç, вуншар çунат харăссăн сыв-лăша кастарса шăхăртни мăнаçлă чăрсăр туйăм ÿкерекен вичкĕн музыка пек янраса юлчĕ.
Çакăн хыççăн Хĕлĕх хÿрен чĕринчи канăçсăрлăх тата ытларах амаланса кайрĕ. Канăçсăрлăхран вăл ыратăва, пысăк туртăма çаврăнчĕ. Тепĕр кунне Хĕлех хÿре ниçта кайса кĕме пĕлмесĕр чупкаларĕ, пĕрре çырма урлă та веçсе пăхрĕ. Çиес те, ĕçес те килмерĕ унăн. Чунĕ ыратни-пе хăрушшăн кăшкăра-кăшкăра ячĕ вăл. Малтан вăл лăп-кăн кăна ква-ква! ква-ква! тесе утатчĕ пулсан, халĕ ква! тенине çичшер сыпăкăн питĕ хăвăрт каласа тăкрĕ. Ку хăйне евĕр ырату юрри майлă тухрĕ. Хăйĕн пĕтĕм чун çуйханăвне вăл иккĕмĕш сыпăкне хучĕ. Ку сыпăка вăл чуна çурмалла шуййăн кăшкăрса ячĕ те, çичĕ сыпăклă юрăри çав сыпăк вара кульминаци вырăнне илтĕнчĕ. Кĕв-вĕн вĕçĕ такам тĕпсĕр шырлан тĕпнелле персе анса çу-халнă пек вĕçленчĕ. Ква-ква-ква-ква-ква-ква-ква! кăшкăр-чĕ вăл. Таçта вĕçсе каяс туртăм самантсерен ÿссе-ÿссе пырса виçесĕр ыратăва çаврăнса пычĕ. Хĕлĕх хÿре вĕçĕм-сĕр вĕткеленчĕ, кăшкăрашрĕ, вĕçрĕ. Унăн пĕтĕм пурнăç йĕрки пăсăлса кайрĕ: çиесси-ĕçесси, киле таврăнасси çин-чен те манчĕ вăл. Каç еннелле Хĕлĕх хÿре тÿпере каллех кайăк кăвакалĕсем вĕçнине курчĕ. Лешсем хальхинче Хĕлĕх хÿререн йĕкĕлтесе кулнă пек аялах анса ун тавра пĕр çаврăм турĕç те çунаттисемпе сывлăша вичкĕннĕн кас-тарса çÿле вĕçсе çĕкленчĕç.
Тÿссе тăраймарĕ хальхинче Хĕлĕх хÿре... Вăл мĕн пур вăйĕпе вĕсене хирĕç сасă парса кăшкăрса ячĕ, ку: «Пыра-тăп! Илĕр мана та хăвăрпа!»—тенĕ пек илтĕнчĕ, вара Хĕлĕх хÿре кайăк кăвакалĕсем хыççăн вĕçсе çĕкленчĕ. Лешсем çакăнтан тĕлĕннĕ пек пулчĕç, ун патнех ушкăнпа вĕçсе анчĕç, ăна хупăрласа илчĕç. «Атя, атя! Пултара-тăн!»—тенĕ евĕр сасă пачĕç, хăйсем вара ерипен карта-ланма тытăнчĕç. Хĕлĕх хÿрене те хăйсен картине чĕнчĕç. Анчах Хĕлĕх хÿре вĕсемпе тикĕс картана кĕреймерĕ, ен-чен енне тухкаласа кайрĕ, пĕчченех хитре чĕрĕ картана пăсса аяккинерехре вĕçсе пычĕ, пĕрре мала иртсе карта пуç кăвакалĕпе те танлашса пăхрĕ. Лешĕ унран кулса илнĕ пек кăна темле сасă пачĕ. Вăрман пĕви çийĕнчен вĕçсе иртнĕ чух сасартăк тепĕр мăшăр кăвакал вĕçсе хă-парса ушкăнпа пĕрлешрĕ, Вĕсем Хĕлĕх хÿрепе юнашарах вĕçсе пычĕç. Тĕлĕнсе кайнипе кĕçех çĕре татăлса анмарĕ.
Хĕлĕх хÿре: кусем — унăн çухалнă чĕпписем пулчĕç. Епле палламăн-ха хăвăн чĕппÿсене — сывлани те, амăшне çеç сисĕнекен хуçканăвĕсем те, пин сасăран уйăрса илмелле сасă уйрăмлăхĕ те — йăлтах тăван... Тулаш енчен те амă-шĕ çеç палласа уйăрса илмелле уйрăмлăхсем пур вĕсен... Чĕпĕсем те амăшне палласа хаваслăн сасă пачĕç. Виçе-сĕр савăнчĕ Хĕлĕх хÿре хăйĕн чĕпписене тĕл пулнăшăн. Пуринчен ытла вăл хăйĕн чĕпписемпе пĕрле çак ирĕклĕ, хĕрÿллĕ ушкăнпа тан вĕçме пултарнăшăн савăнчĕ. Авă мĕншĕн мăн кăмăллă иккен çак вĕри кайăксем! Вĕçнинче тупнă вĕсем телее!.. Чăн та, мĕн тери ырă иккен вĕçме! Кăштах шиклĕ пулин те — чунра виçесĕр мăнаçлăх çура-лать!
Хĕлĕх хÿре савăннипе темиçе хут пĕтĕм чун хавалĕпе кăшкăра-кăшкăра ячĕ, вĕри çивĕч тăванĕсем ăна хавха-лантарса хирĕç чĕнчĕç. Темле сиввĕн чĕтренекен кĕрхи çăлтăр еннелле вĕçрĕç вĕсем. Çав çăлтăр вара пĕлĕт витĕр те курăнса тăрать, çул кăтартать.
Анчах та Хĕлĕх хÿре çур çухрăма яхăн вĕçсенех ушкăн-ран юлса пыма пуçларĕ. Çапах та мĕн пур халне пухса вĕçрĕ-ха вăл. Чĕпписем те унран юлмарĕç. Пĕр пысăк вăрман урлă та каçрĕç, улăх урлă та. Анчах вĕçнĕçемĕн аялалла анса пычĕç. Хăйĕн кĕлетки йывăрланнăçемĕн йывăрланнине туйрĕ Хĕлĕх хÿре: мăнтăртарахчĕ çав вăл кайăк кăвакалĕсенчен. Кĕçех килти кăвакал юмах тĕнчинчен килнĕ тăванĕсем хыççăн урăх вĕçме хал çитереймес-сине ĕненчĕ. Улăх урлă каçсан питĕ палланă-пĕлнĕ вырăн пек туйăнчĕ ăна пĕр ял... Тен, çакăнта çуралман-ши вăл? «Атьăр, çакăнта анса ларар!»—терĕ Хĕлĕх хÿре хăйĕн чĕпписене кăвакалсем çеç ăнланакан чĕлхепе.
Ял тĕлĕнче Хĕлĕх хÿре аялалла анчĕ. Чĕпписем те ун-ран юлмарĕç. Анчах та пĕр чĕппине темскер пулчĕ — вăл кĕтмен çĕртен каллех çÿлелле хăпарса кайрĕ, кайăк кăва-калĕсем хыççăн талпăнчĕ. Ун хыççăн тепри те çÿлелле вирхĕнчĕ, анчах тем аса илчĕ пулас та — каялла çаврăнчĕ...
Хĕлĕх хÿре мăн урам варринех анса ларчĕ. Чĕри унăн, килти кăвакал чĕри, сиксе тухас пек тапрĕ. Телей туйăмĕ те, хурлăх туйăмĕ те пулчĕ унта...
Хĕлĕх хÿре мăйне тăсса тÿпенелле пăхса тăчĕ.
Пĕр чĕппи унăн — вĕçсех кайрĕ пулас, ниçта та курăн-марĕ. Тепĕр чĕппи йăмрасем çийĕн çаврăнса илсе амăш патнелле анчĕ... Анчах та кунта кĕтмен инкек пулса иртрĕ. Кăвакал чĕппи аялалла аннă чух вăр-вар пăрăнса илей-мерĕ те электричество пралукĕ çине пырса çапăнчĕ. Пра-луксем пăтранса кайрĕç... Вут ялтлатса илчĕ... Кăвакал чĕппи патах çĕре татăлса анчĕ... Кăвакал куçĕнче самант-лăха темĕнле çутă кÿлĕ кăнтăр хĕвелĕпе йăлкăшса çу-тăлса илчĕ те — ĕмĕрлĕхех сÿнчĕ...
Вăрахчен тăчĕ Хĕлĕх хÿре чĕппи тăрасса кĕтсе... Унтан урам варринчех пĕр хушă ларса канчĕ. Кайран, чĕппине текех чун кĕрес çуккине пĕлсен, тăчĕ те кăмăлĕпе йăлтах канăçлăха путса, пусăрăнса хăйне валли мăшăр шырамашкăн ял варринчи пĕве хĕрринелле нăкăлтатрĕ.
